1. ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา

[576] ‘‘สิกฺขิตสิกฺเขนาติ จตูหิ มคฺเคหี’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ โอตาเรตฺวา นิวตฺถเมว นิสินฺนสฺส จตุรงฺคุลมตฺตํ โหติ, ตสฺมา อุโภเปเต อฏฺฐกถาวาทา เอกปริจฺเฉทา, ‘‘อฑฺฒเตยฺยหตฺถ’’นฺติ สุขุมํ, เอกปตฺตํ วา สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ ยถาฐาเนน ติฏฺฐติฯ ทุปฏฺฏํ สนฺธาย ‘‘ทฺวิหตฺถปฺปมาณมฺปี’’ติ วุตฺตนฺติ อุปติสฺสตฺเถโรฯ เอกปฏฺฏํ, ทฺวิปฏฺฏํ วา เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน ‘‘ทฺวิหตฺถปฺปมาณ’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตญฺหิ นิสฺสคฺคิยอฏฺฐกถายํ ‘‘ติริยํ ทฺวิหตฺโถปิ วฏฺฏตี’’ติ, ตญฺจ โข อลาเภ เอว ‘‘อลาเภ ติริยํ ทฺวิหตฺถปฺปมาณมฺปิ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ อิทํ สพฺพํ อธิฏฺฐานุปคํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วิรุทฺธํ ทิสฺวา สชฺเชตพฺพํฯ โน เจ สชฺเชติ, ทุกฺกฏํฯ สจิตฺตกํ ปณฺณตฺติวิชานนจิตฺเตเนว ‘‘อนาทริยํ ปฏิจฺจา’’ติ วุตฺตตฺตา, น วตฺถุวิชานนจิตฺเตน ‘‘อิทเมวํ กต’’นฺติ ชานโตปิ อาปตฺติยา อภาวโตฯ ผุสฺสเทวตฺเถรวาโทปิ เอเกน ปริยาเยน ยุชฺชติฯ ตถา อุปติสฺสตฺเถรวาโทปิฯ ปญฺญตฺเตปิ สิกฺขาปเท อปญฺญตฺเตปิ ยํ ปกติยา วชฺชํ, ตํ โลกวชฺชํฯ อิทํ ปน ปญฺญตฺเตเยว วชฺชํ, นาปญฺญตฺเต, ตสฺมา อิตรโลกวชฺเชน อสทิสตฺตา น โลกวชฺชํฯ ปณฺณตฺติโต ปฏฺฐาย วชฺชโต ปณฺณตฺติวชฺชํฯ อนาทริยจิตฺเตเนว อาปชฺชิตพฺพตฺตา สจิตฺตกํ, ตสฺส จิตฺตสฺส ติเวทนตฺตา ติเวทนํฯ ยสฺมา อนาทริยจิตฺตตา นาม เกวลํ อกุสลเมว, ตญฺจ ปกติยา วชฺชํ, ตสฺมา อิทํ โลกวชฺชํฯ สญฺจิจฺจ วีติกฺกมนํ นาม โทมนสฺสิกสฺเสว โหตีติ ทุกฺขเวทนํฯ คณฺฐิปเท ปน ‘‘ปาณาติปาตาทิ วิย นิวาสนาทิโทโส โลกครหิโต น โหตีติ ปณฺณตฺติวชฺชนฺติ ผุสฺสเทวตฺเถโร’’ติ ลิขิตํฯ

[577] วิหาเรปีติ พุทฺธุปฏฺฐานาทิกาเล, ตสฺมา ‘‘ปารุปิตพฺพ’’นฺติ อุตฺตราสงฺคกิจฺจวเสน วุตฺตํฯ ปฐมทุติยสิกฺขาปเทสุ ปริฬาหาทิปจฺจยา กปฺปติ, น อนฺตรฆรปฏิสํยุตฺเตสุฯ

[582] ‘‘เอกสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวา’’ติ เอตฺถ ‘‘คจฺฉนฺโตปิ ปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตุํ ลภติเยวฯ ตถา คาเม ปูช’’นฺติ ลิขิตํ, ตํ ปน ‘‘เอกสฺมิํ ฐาเน ฐตฺวา’’ติ วุตฺตตฺตา ตาทิสํ อนฺตรายํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุชฺชคฺฆิกวคฺควณฺณนา

[586] หสนียสฺมินฺติ เหตฺวตฺเถ ภุมฺมํ, หสิตพฺพวตฺถุการณาติ อตฺโถฯ อนฺตรฆเร อุจฺจาสทฺเทน อนุโมทนาทิํ กโรนฺตสฺส อนาปตฺติ กิรฯ ตถา หิ มหินฺทตฺเถโรปิ หตฺถิสาลาทีสุ มหาชนสฺส กเถสิฯ

[591] เกจิ ภิกฺขู ‘‘ปริกฺขารฏฺฐปนมตฺเตน วาสูปคโต โหตี’’ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตเมวฯ ภิกฺขุนิโย เจ วาสูปคา โหนฺติ, ภิกฺขุนุปสฺสโยว กปฺปิยภูมิฯ ‘‘ยตฺถ ภิกฺขุนิโย เอกรตฺตมฺปิ วสนฺติ, อยํ ภิกฺขุนุปสฺสโย’’ติ (ปาจิ. 161) วจนโต ตาสํ สมีปํ วา ตาหิ คหิตวาสาคารํ วา ‘‘คจฺฉามี’’ติ คจฺฉโต ยถาสุขํ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ น หิ ตาวตา ตํ ฆรํ อนฺตรฆรสงฺขฺยํ คจฺฉตีติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ

อุชฺชคฺฆิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ขมฺภกตวคฺควณฺณนา

[604] สูโป ปตฺตปฺปมาณวณฺณนายํ วุตฺตากาโรฯ โอโลณี วุจฺจติ กุธิตํ, โครสโต ปูรา ถูปิโตติ อตฺโถฯ

[605] เหฏฺฐา โอโรหตีติ เอตฺถ ‘‘โอโรหนปฺปมาเณ สติ เอกเทเส ถูปีกเตปิ อนาปตฺตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘ปตฺตสฺส ปน เหฏฺฐา จ อุปริ จ ปทุมินิปณฺณาทีหิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา โอทหนฺติยา ลทฺธํ นาม วฏฺฏตี’’ติ จ วทนฺติฯ